Miasto Tarnowskie Góry znam już od wielu lat. Dawniej nie wydawało mi się tak efektowne i interesujące jak dziś. W czasach, gdy zabytkowe kamienice straszyły szarością i odpadającymi tynkami, trudno było dostrzec ich ukryte piękno. Obecnie Tarnowskie Góry zachwycają odnowioną architekturą, a ich urok przyciąga coraz więcej turystów.
Nic więc dziwnego, że chętnie odwiedzamy to miejsce razem z naszymi gośćmi. Tym razem – być może przypadkowo, a może nie – trafiliśmy na Plac Gwarków, gdzie właśnie zwolniło się jedno miejsce parkingowe. Bez wahania zaparkowałem, by nie uprzedził mnie nikt inny. Okazało się, że także w tym zakątku można poczuć ducha historii – nie tylko tej związanej z państwowością czy monarchią, lecz także z rozwojem techniki i urbanizacji, które ukształtowały naszą cywilizację.
Z takimi przemyśleniami wędrowałem dalej, aż dotarłem do fascynującego śladu przeszłości – związanego z Johannem Wolfgangiem von Goethe, słynnym poetą i myślicielem.
Plac Gwarków
Nasza wizyta na Placu Gwarków rozpoczęła się od znalezienia upragnionego miejsca parkingowego – po dłuższym błądzeniu. Tuż obok znajduje się kościół św. Piotra i Pawła, a nieopodal – Dzwonnica Gwarków.
Przeniesiona na obecne miejsce w 1955 roku z inicjatywy Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, dzwonnica stanowi wyraz szacunku dla górniczych tradycji regionu. Jej konstrukcja opiera się na słupach drewnianych, a dach namiotowy kryty gontem nawiązuje do stylu dawnej architektury górniczej.
Dzwonek szychtowy przypomina o czasach, gdy jego dźwięk regulował rytm pracy w kopalniach. Dziś stanowi symbol dziedzictwa kulturowego Tarnowskich Gór i świadectwo przemysłowej przeszłości miasta.
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła
To najstarszy kościół katolicki w Tarnowskich Górach, którego początki sięgają roku 1519. Obecna murowana świątynia została wzniesiona w 1530 roku. Przez około sto lat służyła wspólnocie ewangelickiej, by w 1629 roku powrócić do katolików. Rok później utworzono tutaj parafię.
W XVII i XVIII wieku działała przy niej misja jezuicka, prowadząca m.in. szkołę dla młodzieży polskiej. Kościół był kilkakrotnie przebudowywany — największa rozbudowa miała miejsce w latach 1848–1851, a obecny wygląd zawdzięcza również pracom przeprowadzonym w okresie międzywojennym.
Świątynia mieści się przy placu Gwarków, w samym centrum miasta. W 1821 roku uczestniczył tu w polskim nabożeństwie Julian Ursyn Niemcewicz.
Dzwonnica Gwarka
Dzwonnica Gwarka usytuowana jest przy kościele św. Piotra i Pawła. Została przeniesiona na swoje obecne miejsce w 1955 roku z inicjatywy Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej.
Spoczywa na podmurówce z wapienia, a jej drewniana konstrukcja słupowa i dach namiotowy kryty gontem nawiązują do tradycyjnej architektury górniczej. U jej stóp umieszczono dwie tablice pamiątkowe, upamiętniające symbole walki o wolność: jedną poświęconą ks. Jerzemu Popiełuszce, drugą ruchowi Solidarność z lat 1980–1981.
Na dzwonnicy zawieszono dzwonek gwarków z XVI wieku, którego dźwięk niegdyś wyznaczał zmiany pracy w kopalniach. Dziś stanowi on symbol przeszłości górniczej Tarnowskich Gór.
Jurajskie zamki
Książka podróżnicza Na Szlaku Orlich Gniazd. Tajemnice Jury Krakowsko-Częstochowskiej opowiada historię zamków i ich ruin leżących na turystycznym Szlaku Orlich Gniazd na południu Polski, pomiędzy Krakowem a Częstochową. Ich malownicze położenie na wzgórzach, wśród wapiennych skał stanowi znaczną atrakcją krajoznawczo-turystyczną.
Dom Gwarka
Dom Gwarka to jeden z najstarszych i najbardziej charakterystycznych budynków w Tarnowskich Górach. Wzniesiony w 1598 roku przy ul. Gliwickiej 2, przez sto lat (1754–1854) mieścił szkołę protestancką – świadectwo wielokulturowej historii miasta. Po II wojnie światowej groziła mu rozbiórka, jednak dzięki zaangażowaniu społeczników, szczególnie ze Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej (SMZT), został uratowany. Od 17 maja 1965 roku pełni funkcję siedziby SMZT i pozostaje ważnym punktem na mapie miasta. Odbywają się tu spotkania, wystawy i prelekcje, a sam budynek stanowi symbol zaangażowania mieszkańców w ochronę lokalnego dziedzictwa. Dzięki staraniom SMZT Tarnowskie Góry zyskały miejsce na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej
To właśnie SMZT odgrywa kluczową rolę w popularyzacji dziedzictwa górniczego regionu. Organizacja, założona w 1953 roku, była inicjatorem wpisu Zabytkowej Kopalni Srebra i Sztolni Czarnego Pstrąga na listę UNESCO.
Na parterze budynku przy ul. Gliwickiej 4 działa pierogarnia, serwująca dania w różnych wariantach – od tradycyjnych po bardziej wyszukane. Na moją prośbę przygotowano zestaw degustacyjny spoza karty. Mimo większego ruchu, obsługa była uprzejma, a atmosfera – domowa.
Hostel "Młotek i Perlik"
SMZT uruchomiło pierwszy w mieście hostel, mieszczący się w dawnych budynkach fabryki mydła Josepha Lukaschika. Nazwa "Młotek i Perlik" nawiązuje do górniczych symboli, a wystrój – do historii wytwórni mydła. Około 40 miejsc noclegowych ulokowano w 10 unikalnych pokojach, ozdobionych wielkoformatowymi grafikami dawnych produktów. W częściach wspólnych znajdują się archiwalne fotografie i eksponaty związane z fabryką.
Największy pokój hostelu urządzono w stylu wojskowym – nawiązując do szkockiego pułku Black Watch, którego oficerowie mieli tu mesę. Znaleźć można zdjęcia, artykuły z pułkowej gazety oraz insygnia jednostki z motywem krzyża św. Andrzeja.
Fabryka mydła
W 1845 r. Joseph Lukaschik założył w Tarnowskich Górach fabrykę mydła i proszków mydlanych, która szybko zyskała renomę – najpierw w Niemczech, a po 1922 roku również w Polsce. Produkowano tu wiele gatunków mydeł, a zakład działał m.in. przy ul. Zamkowej oraz Gliwickiej. Fabryka posiadała oddziały w innych miastach i reklamowała się na łamach ogólnopolskiej prasy. Zlikwidowana została w 1954 roku.
Dworek Goethego
U zbiegu ulic Górniczej i Jana Bondkowskiego znajduje się niepozorny, lecz zabytkowy budynek z połowy XVIII wieku, nazywany Dworkiem Goethego. Zainteresował mnie po tym, jak na fasadzie Domu Gwarka zauważyłem tablicę upamiętniającą pobyt Johanna Wolfganga von Goethego w Tarnowskich Górach. To odkrycie zainspirowało mnie do dalszych poszukiwań śladów poety, których kulminacją była wizyta przy parterowym, murowanym z cegły budynku o prostych formach architektonicznych.
Budynek nie posiada wyraźnych cech stylowych. Elewacja frontowa jest sześcioosiowa, z centralnie umieszczoną dwuosiową facjatką, w której szczycie znajduje się okrągłe okienko. Obiekt jest dwutraktowy, przy czym trakt od strony wschodniej (czyli frontowej) jest nieco szerszy. W osi budynku przebiega sień z wejściami do poszczególnych pomieszczeń oraz dwubiegowe schody prowadzące na poddasze. Wnętrza parteru zdobią zachowane belkowane stropy. Drzwi frontowe są klepkowe, dach naczółkowy, pokryty tradycyjnym gontem, zwrócony kalenicą w stronę ul. Górniczej. W północno-zachodnim narożniku budynku znajduje się niewielka przybudówka również kryta gontem, a wzdłuż ulicy Bondkowskiego biegnie ceglane ogrodzenie z kutą furtką prowadzącą do nastrojowego ogródka restauracyjnego. Drugi, bardziej kameralny ogródek mieści się po południowej i zachodniej stronie posesji.
Obecnie w zabytkowym budynku swoją siedzibę ma Informacja Turystyczna PTTK. Przed dworkiem ustawiono oryginalny pomnik w kształcie kałamarza z piórem, symbolicznie nawiązujący do obecności poetów – zarówno Goethego, jak i Juliana Ursyna Niemcewicza. Niestety, okazała lipa widoczna niegdyś obok pomnika musiała zostać ścięta ze względów bezpieczeństwa. Na parterze mieści się stylowa restauracja Praha, której wnętrza zdobią pamiątki związane z tradycją śląską i austro-węgierską – m.in. zabytkowe kufle, stare meble, zdjęcia i obrazy. Odbywają się tutaj także wernisaże i wystawy fotograficzne, a także kameralne koncerty. Podobno rosnące przed budynkiem drzewa (lipy) zostały w międzyczasie ścięte.
Restauracja Praha
Do Dworku Goethego trafiłem przypadkiem, tuż przed otwarciem restauracji, co dało mi okazję do spokojnej rozmowy z pracownikiem, zapoznania się z kartą dań i swobodnego fotografowania wnętrz. Miałem także możliwość zwiedzenia piętra, gdzie mieści się siedziba PTTK, a także zajrzenia do kilku innych pomieszczeń. Jak sugeruje nazwa lokalu, w menu dominują specjały kuchni czeskiej, takie jak knedlíky, zupa czosnkowa, smažený sýr oraz szeroki wybór piw z Pragi i Czech.
Julian U. Niemcewicz
W 1821 roku gościem dworku był polski pisarz i polityk Julian Ursyn Niemcewicz, autor pamiętników i współtwórca Konstytucji 3 maja. Swoją wizytę w Tarnowskich Górach opisał w dziele Podróż do Wielkopolski i Śląska w roku 1821, wydanym pośmiertnie w 1873 roku. Podczas pobytu odwiedził m.in. kościół pw. św. Piotra i Pawła, uczestniczył w polskim nabożeństwie, zwiedzał hutę srebra i ołowiu w Strzybnicy oraz – podobnie jak Goethe trzy dekady wcześniej – zjechał do kopalni „Fryderyk”. Tablica pamiątkowa na ścianie budynku przypomina o wizytach obu wybitnych postaci.
A może nad morze?
Książka podróżnicza Od Cesarskich Uzdrowisk przez Świnoujście i Międzyzdroje aż do Kołobrzegu opowiada o Cesarskich Uzdrowiskach Bansin, Heringsdorf i Ahlbeck oraz o Świnoujściu, Międzyzdrojach i Kołobrzegu, a także o wyspach Uznam i Wolin oraz o Wolińskim Parku Narodowym.
Książka zawiera liczne zdjęcia opisywanych miejsc, w których towarzyszył nam nasz mały piesek York Fafik.
Śladami J. W. Goethego
Johann Wolfgang Goethe odwiedził Tarnowskie Góry 4 września 1790 roku jako członek delegacji księcia Karola Augusta von Sachsen-Weimar-Eisenach. Celem wizyty było zapoznanie się z nowoczesnymi technologiami górniczymi, zwłaszcza z pierwszą na kontynencie europejskim maszyną parową, zainstalowaną w 1788 roku w kopalni „Fryderyk” (niem. Königliche Friedrichsgrube), służącą do odwadniania wyrobisk. Książę, który w swojej kopalni koło Ilmenau zmagał się z podobnym problemem, chciał przekonać się, czy innowacyjne rozwiązanie sprawdza się w praktyce. Goethe – jako członek świty – miał towarzyszyć mu w tej technicznej misji.
Podczas pobytu Goethe zatrzymał się w dworku, który dziś nosi jego imię – Dworku Goethego – i spędził tam dwa dni. Tarnowskie Góry, będące wówczas jednym z najważniejszych ośrodków przemysłowych Europy, zyskały przydomek „drugiej Anglii” ze względu na dynamiczny rozwój przemysłu górniczego i hutniczego. Wizyta Goethego podkreśla znaczenie miasta w epoce rewolucji przemysłowej i jego wkład w rozwój technologii górniczych.
Goethe zwiedził zarówno kopalnię „Fryderyk”, jak i hutę „Fryderyk” (niem. Friedrichshütte). Odjeżdżając z Tarnowskich Gór, pozostawił w powozie karteczkę z wpisem, który później wklejono do „Złotej Księgi” gości kopalni. To właśnie ten krótki tekst, sporządzony we wrześniu 1790 roku, zainspirował mnie jako tłumacza.
Przytaczam więc oryginalną wersję wpisu Goethego:
„Fern von gebildeten Menschen,
am Ende des Reiches wer hilft euch,
Schätze finden und sie glücklich zu bringen ans Licht?
Nur Verstand und Redlichkeit helfen,
es führen die beyden Schlüssel
zu jeglichem Schatz welchen die Erde verwahrt.”
Pokusiłem się o dwa warianty tłumaczenia tego tekstu. Pierwszy to możliwie wierne oddanie oryginału:
„Z dala od ludzi wykształconych,
na końcu cesarstwa, kto wam pomoże
skarby odkrywać i je szczęśliwie do światła podnosić?
Tylko rozum i uczciwość, to te dwa klucze
prowadzą do każdego skarbu, który ziemia kryje.”
Druga wersja to swobodniejsza interpretacja z rymem:
„Z dala od ludzi uczonych, na cesarskiej ziemi kresie,
któż wam dopomoże skarby wydobyć z mroku, kto wyniesie?
Tylko rozum i prawość w tym dziele was wesprą szczerze –
oba te klucze wiodą do skarbów, co ziemia je strzeże.”
Wpis Goethego wzbudził pewne kontrowersje, głównie ze względu na sformułowanie „z dala od ludzi wykształconych”, które część mieszkańców odebrała jako lekceważące. Tarnowskie Góry – choć położone na obrzeżach Królestwa Prus – były miejscem pracy wielu wykształconych specjalistów, mających istotny wpływ na rozwój lokalnego przemysłu. Interpretacja tego fragmentu była zatem przedmiotem licznych debat.
A może Italia?
Książka podróżnicza "Cztery miasta w dziesięć dni. Florencja, Piza, Rzym i Wenecja" opowiada o urokach i atrakcjach czterech słynnych włoskich miast oraz ich malowniczych okolicach.
W książce prezentowane są nie tylko najbardziej znane zabytki i atrakcje turystyczne, lecz także subiektywne spostrzeżenia i osobiste przeżycia trzypokoleniowej grupy podróżników uczestniczących w tej wyprawie.
On the Trail of the Eagles' Nests
Turystyczna książka "On the Trail of the Eagles' Nests: Secrets of the Kraków - Częstochowa Jura" to anglojęzyczny przewodnik po zamkach i ruinach Szlaku Orlich Gniazd, odkrywający ich fascynującą historię i tajemnice.
Das Reisebuch Bad Flinsberg im Isergebirge und vieles mehr erzählt von den Reizen und Attraktionen dieses bekannten Kurortes. Der Kurort blickt auf eine lange Heiltradition mit Radon, Moor und der majestätischen Fichte zurück. Der Reiseführer widmet sich den Sudeten, dem Isergebirge und dem Riesengebirge und lüftet ihre Geheimnisse. Er führt uns auf Wanderwegen, zu Burgen, Museen und anderen interessanten Orten.
Das Buch richtet sich an Touristen, Wanderer, Radfahrer, Erholungssuchende und alle, die diese schöne Gegend erkunden möchten. An vielen Stellen begleitet uns der kleine Hund York Fafik, der oft zum stillen Helden der beschriebenen Abenteuer wird.
Podróże i opowieści w moich autorskich publikacjach
W tym miejscu zapraszam do zapoznania się z moimi książkami związanymi ze zwiedzaniem fajnych miejsc, które miałem okazję odwiedzić i opisać. Ale nie tylko.
A ta tajemnicza postać z obrazu przedstawia Handrystola,
czyli wędrowca ze świata fantazji, który towarzyszy każdej
mojej książce.
Poniższy link prowadzi właśnie do jednego
z takich miejsc.
